DR WALENTYNA WNUK
Uniwersytet Wrocławski
SZANSE l OGRANICZENIA AKTYWNOŚCI SENIORÓW
Chciałabym się przeciwstawić potocznej opinii o pasywnej postawie ludzi starszych, zaprzeczającej potrzebie aktywności. Wielu spośród nich Tyje w przekonaniu, że unikanie wysiłku fizycznego i umysłowego zapewni im długą i zdrową starość. Badania temu zdecydowanie przeczą. Należy uwzględniać podstawową tendencję kulturową, której wszyscy podlegamy, a którą jest przypisywanie wartości zachowaniom aktywnym. Aktywność jest wartością cenioną społecznie. Realizuje postulat godnej starości.
Każdy człowiek czuje się najlepiej, gdy żyje w rytmie uwzględniającym: pracę, czas wolny. Osobom starszym należy stwarzać okazję do sensownej aktywności psychofizycznej, często określanej mianem „eliksiru młodości”. Prof. J. Rembowski, autor „Psychologicznych problemów starzenia się” twierdzi, że „aktywność jest potrzebą psychiczną i społeczną w każdym wieku, nie wyłączając, późnych lat życia”. Ludzie starsi są zadowoleni z siebie, jeśli w ich zachowaniach ujawniają się działania zastępcze, po utracie dotychczasowych pól aktywności (zawodowej, rodzinnej).
Czym wobec tego jest, czy może być aktywność osób starszych, jakie są jej szansę, ale również ograniczenia?
Aktywność jest synonimem życia, to stały i dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek. Jest warunkiem prawidłowego rozwoju, umożliwia prowadzenie twórczego i harmonijnego życia, jest podstawą leczenia wielu chorób, opóźnia procesy starzenia się. Aktywność jest wreszcie obszarem działalności, który daje człowiekowi szansę wyrażania siebie, bycia użytecznym w formie, dostępnej, bardzo zindywidualizowanej, uwzględniającej możliwości, upodobania i zwyczaje każdego z nas. Za cele owej aktywności uznajemy: utrzymywanie Sprawności intelektualnej i fizycznej, usamodzielnianie się, utrzymywanie wiary w sens: życia, pobudzanie zaradności, współżycie z ludźmi w grupie, środowisku lokalnym, rozwijanie- ujawnianych -czy uśpionych zainteresowań, stymulowanie procesów twórczego
działania. To wszystko sugeruje zalecanie zmiany trybu życia pasywnego na aktywny, sprzeciwianie się narastającym z wiekiem przeszkodom, które hamują dawną-spontaniczną aktywność. Dlatego aktywność uznawana jest za determinantę rozwoju obok czynników środowiskowych i biologicznych.
Dlaczego ograniczamy własną aktywność? Wśród czynników ograniczających można wyróżnić wewnętrzne (zależne od nas) i: zewnętrzne o charakterze społecznym i kulturowym (niezależne od nas). Wśród tych pierwszych wewnętrznych można wymienić m.in. spadek sił witalnych, stan zdrowia, styl życia, brak wiary we własne możliwości, lęk przed krytyczną oceną otoczenia, ewentualnym ośmieszeniem, obawą jak zostanie odebrana nasza aktywność przez rodzinę, znajomych, młode pokolenie, zagrożenie poczucia bezpieczeństwa, warunki materialne. Trudności powoduje brak umiejętności tworzenia więzi z obcymi, brak zaufania do innych, trudności komunikacyjne, trudności z pokonywaniem granicy wyjścia poza sferę prywatną w świat publiczny.
Dopełnieniem barier aktywności są cechy osobowościowe (charakterologiczne), postawy roszczeniowe, bilans życia, doświadczenia życiowe, płeć (mężczyźni mniej aktywni), wreszcie brak umiejętności organizacji własnego czasu wolnego.
Na zewnętrzne przeszkody utrudniające aktywność ludzi starszych składają się m. in.: brak właściwych ofert ,w miejscu zamieszkania, szerzej nasza przestrzeń, życiowa, w tym świat innych ludzi, negatywny stereotyp starości charakteryzujący nasze społeczeństwo, powodujący pogłębiające się poczucie bezużyteczności, izolacji społecznej, czasem przesadna instytucjonalizacja i depersonalizacja podmiotów działających na rzecz ludzi starszych, ale przede wszystkim brak informacji o ich działalności.
Coraz mocniej daje o sobie znać bariera wynikająca z postępu cywilizacyjnego, który proponując nam świat informatyczny, zapomina o jego dostępności wobec pokolenia
najstarszego.
Dziedziny i przejawy aktywności będą niezwykle zróżnicowane, jako że późna dorosłość okazuje się najbardziej zróżnicowaną fazą naszego życia. Rozróżniamy aktywność: intelektualną, społeczną, obywatelską, kulturalną, religijną, fizyczną, domowo-rodzinną, zawodową (również w zawodzie zastępczym), turystykę i krajoznawstwo, aktywność klubową, spotkania towarzyskie, prace na działce itp. Mówi się o aktywności wewnętrznej będącej świadectwem bogatego życia i rozwoju wewnętrznego, duchowego, obok aktywności o charakterze zewnętrznym, skierowanej na środowisko lokalne, sąsiedzkie, drugiego człowieka, któremu pragniemy pomóc. Tu również uwzględnić należy pracę w stowarzyszeniach pozarządowych, w wolontariacie.
Mówi się: o aktywności formalnej, która polega na uczestnictwie w stowarzyszeniach, polityce, w UTW oraz aktywności nieformalnej, która sprowadza się do kontaktów rodzinnych, sąsiedzkich, z przyjaciółmi; wreszcie o aktywności samotniczej obejmującej takie m.in. zajęcia, jak: oglądanie TV, czytelnictwo, uprawianie hobby, rozwój własnych zainteresowań.
Aktywność osób starszych umożliwia zaspokajanie większości potrzeb, zmieniając strukturę życia umożliwia przezwyciężanie wielu problemów życia codziennego, zdobycie i wymianę informacji, łamie monotonię życia, umożliwia wymianę emocji, dostarcza instrumentów działania. Przede wszystkim spełnia potrzebę bycia użytecznym i potrzebnym, dając ” poczucie spełnienia, niezależności, umożliwia przekazywanie naszej mądrości „życiowej”, nagromadzonego doświadczenia, w tym realizacji poradnictwa formułą: „osoba starsza osobie starszej”. Umożliwia znalezienie grupy wsparcia, proponując działać wspólnie.
Aktywność jest naturalną potrzebą każdego człowieka w wieku podeszłym. Staje się podstawą jego samorealizacji, znalezienia nowych wartości i celów w życiu. Aktywność znalazła swoje uzasadnienie w teorii aktywności, w teorii starości produktywnej i w teorii konstruktywnej starości. Satysfakcja w tym wieku wiąże się bezpośrednio z podtrzymywaniem aktywności.
Sztuka polega na tym, aby wyszukać wśród zajęć, które jesteśmy w stanie wykonać, takie, jakie cenimy, lubimy najbardziej, zapewniające nam uznanie otoczenia. Bowiem aktywność zarówno intelektualna, jak i społeczna okazuje się nie być wyłącznie przywilejem młodości.
Prof. Czerniawska przypomina, że „aktywność człowieka starszego jest wskaźnikiem jego jakości życia, jego wartości, gdyż aby żyć, trzeba być aktywnym, w innym przypadku życie przekształca się w trwanie i czekanie końca”.
Dodaj komentarz