DR WALENTYNA WNUK
Uniwersytet Wrocławski
Potrzeby i oczekiwania ludzi starszych
Profesor H. Szwarc, twórczyni Uniwersytetu Trzeciego Wieku (UTW) w Polsce, przypomina, że „Do życia i dobrego samopoczucia, nie zawsze wystarcza zapewnienie tylko tzw. podstawowych potrzeb (materialnych), nie mniej ważne są potrzeby wyższego rzędu, do których zalicza się potrzebę wiedzy, twórczości i piękna”. Potoczne myślenie o potrzebach seniorów jest krzywdzące, wynika bowiem z negatywnego stereotypu starości jaki funkcjonuje w mentalności naszego społeczeństwa. Jakże często uważamy, że nie wypada już z racji wieku, wyrażać wprost swoich oczekiwań.
Sami wygłaszamy opinie potwierdzające to potoczne myślenie. Trzeba to koniecznie zmienić. Dlatego omawiając potrzeby należy również mówić o oczekiwaniach, które są potrzebami odczuwanymi, lecz nie wyrażanymi, ukrywanymi. Wynika to z postawy wobec własnego życia, jakie przyjmują osoby starsze. Najczęściej przez potrzebę rozumie się brak czegoś, co wywołuje napięcie, frustrację, wynikające z dysfunkcji warunków życia, czy własnego organizmu. Treścią owych potrzeb mogą być rzeczy, które pragniemy nabyć; osoby z którymi chcemy się zaprzyjaźnić; relacje międzyludzkie, towarzyskie, których pragniemy; czy wzory zachowań, których oczekujemy. Inaczej mówiąc potrzeby wynikają z preferowa-nych przez nas wartości. Czy potrzeby starszych dorosłych można analizować w oderwaniu od potrzeb innych ludzi? Czy należy budować dla nich specjalną klasyfikację? Nie.
Ważne jest bowiem miejsce ludzi starszych w społeczeństwie. Dlatego potrzeby seniorów należy rozpatrywać z dwóch punktów widzenia: tych samych co u innych grup wiekowych i dodatkowych, związanych ze stanem zdrowia, sytuacją społeczną, kondycją psychiczno-fizyczną. W przypadku osób starszych poza potrzebami materialnymi, zapewniającymi byt, na szczególne wyróżnienie zasługują potrzeby, czy raczej oczekiwania o charakterze psychospołecznym. Trafną klasyfikację owych potrzeb zaproponował amerykański gerontolog C.Tibbitts:
” potrzeba wykonywania społecznie użytecznych działań,
” potrzeba uznania za część społeczeństwa, społeczności i grupy i odgrywania w nich określonej roli,
” potrzeba wypełnienia powiększonego wolumenu czasu w satysfakcjonujący sposób,
” potrzeba utrzymywania normalnych stosunków towarzyskich,
” potrzeba uznania jako jednostki ludzkiej,
” potrzeba stwarzania okazji i sposobności dla autoekspresji oraz poczucia dokonań,
” potrzeba odpowiedniej stymulacji psychicznej i umysłowej,
” potrzeba ochrony zdrowia i dostępu do opieki zdrowotnej,
” potrzeba odpowiednio ustalonego trybu życia i utrzymania stosunków z rodziną,
” potrzeba duchowej satysfakcji.
Mimo wielu podobieństw potrzeby przedstawicieli pokolenia najstarszego będą zróżnicowane, tak jak są różne ich biografie, osobowości i tempo starzenia się. Z badań wynika, że z bogatej listy przedstawionych potrzeb na szczególne wyartykułowanie zasługują: potrzeba społecznej użyteczności, akceptacji i więzi emocjonalnej, które w starszym wieku utożsamiane są z sensem życia. Człowiek starszy chce być potrzebny, doceniany, traktowany partnersko. Zaspokajanie tych potrzeb rysuje szansę na lepsze, godniejsze i wartościowsze życie.
W gerontologii społecznej mówi się najczęściej o potrzebie przystosowanej egzystencji, która jest wypadkową większości właściwych człowiekowi .starszemu potrzeb. Jest ona zaspokajana gdy następuje równowaga pomiędzy środowiskiem życia człowieka, a jego psychiką, poczucie dobrostanu. Warunkiem uzyskania takiego samopoczucia jest akceptacja etapu życia, jakim jest późna dorosłość, ale również własna aktywność zewnętrzna i wewnętrzna, satysfakcjonujące kontakty z ludźmi, pragnienie pozostawienia po sobie dobrego wspomnienia, śladu. Istotną rolą jest aktywność, która jest warunkiem realizacji większości potrzeb. Ludzie starsi pozbawieni aktywności stają się ubodzy emocjonalnie i społecznie.
Ważne jest utrzymywanie kontaktów emocjonalnych z rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami, koleżankami. Wprawdzie potrzebują czasem ciszy i spokoju, ale chcą także czuć wokół siebie tętniące życie, chcą być przez nie wciągani, pragną poczuć życie i zainteresowanie innych ludzi. Brak aktywności, kontaktów, pomocy ze strony innych, daje poczucie własnej nieprzydatności, prowadzi do odczuwania krzywdy, izolacji, osamotnienia, braku poczucia bezpieczeństwa.
Dlatego andragodzy, wypowiadając się na temat potrzeb seniorów, zwracają uwagę na potrzeby komunikacyjne. Komunikacja jest niezbędna w zachowaniu interakcji ze środowiskiem społecznym. Daje szansę realizacji potrzeby przezwyciężania trudności, wyrażania siebie, współdziałania, wreszcie wpływania (poczucie sprawstwa). Skutkiem braku zaspokajania potrzeb, ale również ich wyrażania jest częste poczucie bezsensowności i bezcelowości życia, niepokoje, bezsenność, zmienność uczuć, niewłaściwa zależność, wreszcie agresja. Rośnie w ten sposób skłonność do popadania w stany depresyjne (łącznie z chorobami psychicznymi) oraz ucieczki w świat ułudy.
W psychice następujące zmiany powodują utratę szacunku dla siebie; stajemy się bardziej krytyczni, wymagający wobec otoczenia; często charakteryzuje nas wojownicze nastawienie, wreszcie wyobcowanie. Jakie potrzeby zaspokaja uczestnictwo w UTW?
Program, jego rozwój stawia sobie ambitne założenie, uwzględniania wszelkich możliwych oczekiwań swoich słuchaczy, m. i n. potrzeby intelektualne (wiedzy, nowych kompetencji), chęć poznania grona nowych osób, pożyteczne wypełnienie nagromadzonego wolnego czasu, ucieczka przed samotnością, zaspokojenie ambicji, kontynuacja zainteresowań, poczucie bezpieczeństwa, potrzeba bycia użytecznym, służenie drugiemu człowiekowi, poprawa kondycji psychicznej i fizycznej, potrzeba facylitacji (wzmocnienia grupowego), potrzeba więzi społecznych, sympatii, przynależności, współżycia koleżeńskiego, potrzeba aktywności, daje wsparcie, pomoc koleżeńską, podnosi samoocenę, powoduje zmianę dotychczasowego stylu życia, buduje pozytywne myślenie o sobie, dostarcza przeżyć natury emocjonalnej, daje możliwość kreacji własnej, twórczości, poprawia relacje z rodziną, wnukami.
To wszystko tłumaczy duże zainteresowanie UTW ze strony najstarszych mieszkań-ców, ale przede wszystkim potwierdza bogatą listę potrzeb możliwych do zaspokajania, prezentowanych przez interesujące nas pokolenie. Słusznie powiedział J. Vanier „Istota ludzka potrzebuje przede wszystkim przynależności do społeczności osób, związanych ze sobą przymierzem miłości, gdzie jest czułość, przyjaźń, serdeczność, gdzie każdy jest akceptowanym takim, jakim jest”.
Dodaj komentarz